สำหรับการเลี้ยงไก่ในบ้าน อาหารไก่ นับเป็นอีกสิ่งที่สำคัญ เพื่อให้ไก่เจริญเติบโตเต็มที่ ออกไข่สม่ำเสมอ ผศ.ดร.ธนาทิพย์ สุวรรณโสภี ผู้เขียนหนังสือคู่มือเลี้ยงไก่ในบ้าน สร้างเล้าไก่ในฝัน แนะนำวิธีให้อาหารไก่ว่าไก่ต้องได้รับอาหารที่มีโภชนะเพียงพอต่อความต้องการของร่างกาย เพื่อการเจริญเติบโตและการให้ผลผลิต
โดยผู้เลี้ยงสามารถใช้ อาหารไก่ สำเร็จรูป ผสมร่วมกับการใช้วัตถุดิบอื่นที่มีราคาถูกได้ วิธีการสังเกตว่าไก่ได้รับอาหารเพียงพอหรือไม่ให้ สามารถพิจารณาจากปริมาณอาหารที่ไก่กินเหลือในแต่ละวัน แสดงถึงการให้อาหารในปริมาณที่มากเกินความต้องการในแต่ละวัน ผู้เลี้ยงควรปรับลดปริมาณอาหารที่ให้ต่อมื้อ เพื่อให้อาหารไก่มีความสดใหม่ทุกครั้งที่ให้ และลดความเสี่ยงจากการได้รับอาหารที่ปนเปื้อนมูลไก่และจุลินทรีย์ต่าง ๆ
การเข้าถึงอาหารของไก่ หลังจากเทอาหารลงในที่ให้อาหาร โดยในช่วงแรกไก่ทุกตัวจะเข้าแย่งอาหาร จากนั้นจะเริ่มกินอาหารช้าลง และแยกตัวออกไปคุ้ยเขี่ยอาหารบนพื้นคอก ลักษณะเช่นนี้แสดงให้ทราบว่า ไก่ได้รับปริมาณอาหารเพียงพอต่อความต้องการแล้ว
ความต้องการอาหารของไก่ในแต่ละช่วงอายุมีความแตกต่างกัน ทั้งด้านปริมาณและคุณภาพของอาหารที่ให้ โดยไก่ที่เลี้ยงในบริเวณบ้านมีความต้องการพลังงานสำหรับการดำรงชีวิตน้อยกว่าไก่เชิงการค้า การเลี้ยงไก่ในบริเวณบ้านไม่เน้นการให้ผลผลิตจำนวนมาก และให้ไก่มีการเจริญเติบโตตามปกติ ปริมาณอาหารที่ใช้จึงเป็นเรื่องเฉพาะของผู้เลี้ยงแต่ละคน โดยยึดหลักสำคัญคือ ไก่ที่เลี้ยงมีสุขภาพแข็งแรง และแสดงพฤติกรรมตามธรรมชาติ และ มีความสมบูรณ์พันธุ์ สามารถให้ผลผลิตได้อย่างต่อเนื่อง
กรณีที่ผู้เลี้ยงต้องการใช้อาหารผสมสำเร็จร่วมกับวัตถุดิบอาหารที่หาได้ง่ายในท้องถิ่น สามารถทำได้โดยจัดการให้อาหารที่เพียงพอต่อการเจริญเติบโต และความสมบูรณ์พันธุ์เป็นหลัก คือ ให้อาหารผสมในช่วงเช้า และเสริมวัตถุดิบอาหารอื่น ๆ ในช่วงบ่าย ทั้งนี้ ควรสังเกตการเจริญเติบโต และสุขภาพของไก่ควบคู่กันด้วย
ประเภทวัตถุดิบอาหารที่ใช้เลี้ยงไก่
- อาหารประเภทแป้ง ไก่นำไปใช้ประโยชน์ในการทำกิจกรรมต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการดำรงชีวิต เช่น การเดิน การวิ่ง และการหายใจ เป็นต้น อาหารที่จัดอยู่ในประเภทนี้ เช่น รำข้าว ปลายข้าว ข้าวโพด ข้าวเปลือก และกากมันสำปะหลัง เป็นต้น
- อาหารประเภทโปรตีน ไก่ใช้ประโยชน์ในการสร้างขน เล็บ เลือด เนื้อ และหนัง ซึ่งสามารถพบได้ในอาหารประเภทแมลง ไส้เดือน ปลวก และปลาป่น
- อาหารประเภทไขมัน ไก่นำไปใช้สร้างความร้อนและความอบอุ่นให้แก่ร่างกาย วัตถุดิบอาหารประเภทนี้ ได้แก่ กากถั่วเหลือง กากมะพร้าว ไขมันสัตว์ น้ำมันหมู และอื่น ๆ
- อาหารประเภทวิตามิน ถูกนำไปใช้ในการเสริมสร้างความแข็งแรงให้แก่ร่างกาย ความกระปรี้กระเปร่า การสร้างภูมิคุ้มกันโรค และบำรุงระบบประสาท ซึ่งวัตถุดิบอาหารวิตามิน ได้แก่ หญ้าใบเขียว ใบกระถิน ข้าวโพด รำข้าว และอื่น ๆ
- อาหารประเภทแร่ธาตุ ไก่ต้องการแร่ธาตุเพื่อนำไปใช้ในการเสริมสร้างความแข็งแรง เช่น กระดูก เลือด และเปลือกไข่ โดยแร่ธาตุที่สามารถหาได้ง่ายในท้องถิ่น เช่น เปลือยหอยบ่น และกระดูกป่น เป็นต้น
- น้ำ เป็นส่วนประกอบที่สำคัญที่สุดในร่างกาย หากร่างกายไก่ขาดน้ำจะทำให้ไก่ตายภายใน 24 ชั่วโมง ดังนั้น ผู้เลี้ยงจึงควรจัดเตรียมน้ำสะอาดให้ไก่กินตลอดเวลา
ตัวอย่างสูตรอาหารไก่ในบ้านจากผู้เลี้ยงจริง
Little Fields อ.บางละมุง จ.ชลบุรี
อาหารไก่ : ให้อาหารวันละ 2 รอบ เช้า-เย็น เช้า 8.00-8.30 น. เย็น 16.30 น. ไก่ไข่จำเป็นต้องให้เป็นเวลาเพื่อให้ออกไข่สม่ำเสมอ อาหารไก่ผสมเองใช้ข้าวโพด ปลายข้าว และข้าวเปลือกอัตราส่วนเท่า ๆ กัน ใส่หัวอาหารเพิ่มเข้าไปเล็กน้อยเพิ่มโปรตีน หากไก่ป่วยให้ผงฟ้าทลายโจร และวิตามินไบโอบี12 ละลายน้ำ บางครั้งเด็ดใบกะเพรากับฟ้าทลายโจรให้กินรวมกับอาหารช่วยเพิ่มภูมิต้านทานทำให้ไก่ไม่ป่วยง่าย
Farm Behind the Barn (ไร่หลังฉาง) อ.หนองกี่ จ.บุรีรัมย์
อาหารไก่ : รำ ปลายข้าว และอาหารไก่สำเร็จรูปผสมกัน (เคยเลี้ยงแบบทดลองไม่ให้อาหารไก่สำเร็จผสมลงไปสังเกตว่าไก่ผอมเกินไป) อาหารไก่ที่นำมาผสมจะให้ตามระยะ เช่น ไก่ อายุ 2-3 สัปดาห์แรกให้อาหารไก่เล็ก และเปลี่ยนเป็นอาหารไก่สาว ที่มีโปรตีนสูงระยะเริ่มออกไข่ และให้เศษอาหารในครัวเรือนพวกพืชผัก ผลไม้ ข้าวสุก ยกเว้นเนื้อสัตว์และกระดูกสัตว์ รวมทั้งหยวกกล้วย ผักไชยา ผักกระถิน
Soontaree Life & Farm อ.เมืองฯ จ.อุดรธานี
อาหารไก่ : เช้า-เย็น อาหารเม็ดสำหรับไก่ไข่โดยเฉพาะ เสริมโปรตีนและวิตามินจากผัก เช่น ฟักทอง หญ้า ข้าวเปลือกแช่น้ำเป็นข้าวเปลือกงอก มีอาหารว่างช่วงบ่ายบางวันโดยดูควบคู่กับสภาพอากาศ เช่น อากาศร้อนให้ผักที่มีฤทธิ์เย็น เช่น แตงโม ตำลึง ถ้าอากาศหนาวหรืออากาศเปลี่ยนจะให้ผักฤทธิ์ร้อน เช่น กะเพรา โหระพา
โครงการมิโนะบุรี เขตมีนบุรี กรุงเทพมหานคร
อาหารไก่ : ให้อาหารวันละ 2 รอบ โดยให้อาหารสำเร็จรูปสำหรับไก่ไข่โดยเฉพาะ มีสารอาหารครบถ้วนและแคลเซียมสูงเสริมให้เปลือกไข่ไม่บาง รวมทั้งให้เศษผักต่าง ๆ เศษธัญพืช ข้าวสารเก่า เน้นให้น้ำสะอาดและมีปริมาณเพียงพอ โดยเฉลี่ยแล้วไก่ 1 ตัว กินน้ำ 0.5 ลิตรต่อวัน บางครั้งให้บอระเพ็ดและฟ้าทะลายโจรผสมไปกับอาหารหรือน้ำ เพื่อเสริมภูมิคุ้มกันให้แข็งแรง ไม่ป่วยง่าย
ตาวีฟาร์ม อ.ปากช่อง จ. นครราชสีมา
อาหารไก่ : ให้อาหารวันละ 1 ครั้ง จากพืชที่ปลูกเอง มีข้าวไร่ ข้าวโพด เศษผัก หยวกกล้วย เสริมหัวอาหารผสมรำละเอียดและน้ำตาลทรายแดง ช่วงบ่าย นำเศษผักที่เหลือจากในครัวมาให้ไก่กิน น้ำที่ให้ไก่กินจะหยดน้ำหมักจุลินทรีย์เจือจาง เพื่อปรับสมดุลในลำไส้
Tips
1. กรณีที่ใช้เศษอาหารเลี้ยงไก่ ควรคำนึงถึงความสะอาด และป้องกันการปนเปื้อนของสิ่งแปลกปลอม ที่เป็นอันตรายต่อไก่
2. เมื่อไก่เริ่มให้ผลผลิตไข่ ควรเสริมเปลือกหอยป่นในอาหารให้ไก่กิน เพื่อลดปัญหาไข่เปลือกบาง และการจิกกินไข่ของแม่ไก่
3. ควรให้หญ้าสดหรือพืชตระกูลถั่วที่สับเป็นชิ้นเล็ก ๆ เช่น ถั่วฮามาต้า ในกระถิน หรือใบมันสำปะหลัง เป็นต้น เพื่อเพิ่มระดับโปรตีนและวิตามินในอาหารให้มากขึ้น
4. ควรจัดเตรียมน้ำสะอาดให้ไก่กินตลอดทั้งวัน และทำความสะอาดที่ให้น้ำเป็นประจำ
5. กรณีที่ผู้เลี้ยงผสมวัตถุดิบอาหารเอง ควรผสมอาหารใหม่ทุกวัน ในช่วงเช้า-เย็น เพื่อคงความน่ากินของอาหาร และกระตุ้นความอยากกินของไก่
อ่านวิธีเลี้ยงไก่อย่างละเอียดเพิ่มเติมได้ที่
หนังสือ “คู่มือเลี้ยงไก่ในบ้าน สร้างเล้าไก่ในฝัน” ผู้เขียน ผู้ช่วยศาสตราจารย์ธนาทิพย์ สุวรรรโสภี และกองบรรณาธิการสำนักพิมพ์บ้านและสวน
