ไม้ดอกไม้ประดับที่นิยมปลูกกันส่วนใหญ่เป็นพืชที่มีอายุสั้น มีช่วงการเจริญเติบโตทางต้นเพียง 30-60 วัน จึงจำเป็นต้องปลูกในดินหรือวัสดุปลูกที่อุดมสมบูรณ์ โดยเฉพาะไม้ที่ปลูกในกระถาง ซึ่งรากไม่มีโอกาสชอนไชออกไปหาธาตุอาหารและน้ำจากที่อื่น วัสดุปลูก
การปรุง วัสดุปลูก ให้เหมาะสมจึงเป็นสิ่งแรกที่จะช่วยให้ไม้ดอกไม้ประดับเจริญเติบโตได้งามดี พร้อมออกดอกให้ชื่นชมสมใจอยู่เสมอ แล้วทำอย่างไรจึงจะปรุงวัสดุปลูกให้ไม้ประดับได้ลิ้มรสอร่อย
หนังสือชุดคู่มือการเกษตร เรื่อง วัสดุปลูกไม้ประดับ (ฉบับปรับปรุง) โดย รองศาสตราจารย์มุกดา สุขสวัสดิ์ ได้รวมสูตรวัสดุปลูกสำหรับไม้ประดับที่นิยม 30 ชนิด พร้อมอธิบายขั้นตอนการปลูกเลี้ยง การดูแลบำรุงรักษา ทั้งการให้น้ำ การให้ปุ๋ย และการขยายพันธุ์ที่เหมาะสม ซึ่งผู้สนใจสามารถนำข้อมูลไปใช้ปฏิบัติได้จริง
ถ้าวัสดุปลูกมีธาตุอาหารน้อย ไม่นานพืชจะแสดงอาการขาดธาตุอาหาร ต้นแคระแกร็น และตายในที่สุด
ถ้าวัสดุปลูกมีธาตุอาหารมากเกินไป ต้นจะเจริญเติบโตมาก มีอาการเฝือใบหรือไม่ออกดอก ขนาดต้นไม่ได้สัดส่วนกับกระถาง
ถ้าวัสดุปลูกมีอินทรียวัตถุมากเกินไป อาจอุ้มน้ำไว้มากจนทำให้ต้นเน่าตายได้
ถ้าวัสดุปลูกในกระถางแน่นเกินไป ระบายน้ำได้ไม่ดี น้ำจะขังท่วมอยู่ที่ปากกระถาง ทำให้อากาศไม่ถ่ายเท ต้นไม่เจริญเติบโตเท่าที่ควร
ดังนั้น เพื่อให้พืชสามารถเจริญเติบโตอย่างแข็งแรง สวยงาม ออกดอกได้ตามต้องการ วัสดุปลูกที่ใช้จึงควรมีลักษณะดังต่อไปนี้
- ร่วนซุย ระบายน้ำ ถ่ายเทอากาศ และเก็บความชื้นได้ดี
- มีธาตุอาหารต่าง ๆ เพียงพอในสัดส่วนที่เหมาะสมต่อการเจริญเติบโตของพืช
- มีความเป็นกรดเล็กน้อย pH ประมาณ 6.5-7.0
- ปราศจากสารพิษ เมล็ดวัชพืช โรคแมลง ตลอดจนศัตรูพืชอื่น ๆ
- มีน้ำหนักเบา สามารถเคลื่อนย้ายได้สะดวก
- มีอายุการใช้งานอย่างน้อย 4 เดือน
- เป็นวัสดุที่หาได้ง่ายในท้องถิ่นและราคาถูก
แต่ดินที่มีคุณสมบัติดังกล่าวหาได้ยากขึ้นในปัจจุบัน โดยเฉพาะในเมืองมักได้มาจากการนำดินชั้นล่างหรือดินทรายตะกอนที่ดูดขึ้นจากแม่น้ำมาปรับพื้นที่ ซึ่งไม่เหมาะแก่การเจริญเติบโตของพืชนัก นอกจากนี้ ดินผสมบรรจุถุงที่จำหน่ายทั่วไป เมื่อซื้อมาปลูกไม้ประดับ ต้นมักไม่ค่อยสวยงามเท่าที่ควร นั่นเป็นเพราะส่วนผสมในดินถุงเหล่านั้น อาจมีสัดส่วนของอินทรียวัตถุและธาตุอาหารไม่เพียงพอต่อไม้ประดับที่ต้องการปลูก ดังนั้นการปลูกไม้ดอกไม้ประดับทุกชนิด ไม่ว่าจะปลูกในแปลงหรือในกระถาง จำเป็นต้องปรุงดินหรือวัสดุปลูกให้มีสภาพเหมาะแก่การเจริญเติบโตของพืชเสียก่อน
อีกทั้งไม้ดอกไม้ประดับที่ปลูกไประยะเวลาหนึ่ง หากพบว่าต้นโตช้า ไม่ออกดอก ที่เป็นเช่นนี้เนื่องจากวัสดุปลูกมีการสลายตัวทำให้แน่นทึบ ถ่ายเทอากาศได้น้อยลง ระบายน้ำไม่ดี มีธาตุอาหารไม่เพียงพอ ส่งผลให้รากฝอยที่ทำหน้าที่ดูดน้ำและธาตุอาหารแตกรากใหม่ได้น้อยลง โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อรากแผ่จนเต็มภาชนะปลูก นั่นเป็นสัญญาณว่าถึงเวลาที่จะต้องเปลี่ยนวัสดุปลูก หรือเปลี่ยนอาหารจานใหม่ให้กับไม้ดอกไม้ประดับแล้ว มาดูกันว่า เราสามารถเตรียมวัสดุปลูกให้เหมาะสมกับไม้ดอกไม้ประดับแต่ละชนิดได้อย่างไร เพื่อให้ไม้ประดับเจริญเติบโตได้อย่างสวยงามและแข็งแรง ตัวอย่างเช่น
กุหลาบ
กรณีปลูกลงแปลง ควรปลูกในดินที่ร่วนซุย ไม่แน่นทึบ ระบายน้ำและอากาศได้ดี เช่น ดินร่วนหรือดินร่วนปนทราย เป็นกลางหรือเป็นกรดเล็กน้อย มีค่า pH 6.5-7.0 สามารถกักเก็บความชื้นได้ดี แต่ไม่แฉะ สามารถปรับสภาพดินได้ด้วยการใส่อินทรียวัตถุที่ย่อยสลายแล้ว เช่น เศษหญ้า เปลือกถั่วลิสง ขี้เถ้าแกลบ ขุยมะพร้าว ปุ๋ยคอกเก่าหรือขี้เลื่อย กรณีปลูกในภาชนะ วัสดุปลูกต้องมีลักษณะร่วนซุย ระบายน้ำและถ่ายเทอากาศได้ดี มีธาตุอาหารสมบูรณ์ เพื่อให้กุหลาบเจริญเติบโตและออกดอกได้ โดยเตรียมจากวัสดุต่าง ๆ ดังนี้
สูตร 1 ดินร่วน 1 ส่วน ปุ๋ยคอก 1 ส่วน และใบไม้ผุ 2 ส่วน
สูตร 2 ดินร่วน 1 ส่วน ปุ๋ยคอก 1 ส่วน และขุยมะพร้าว 2 ส่วน
แคคตัสและไม้อวบน้ำ
วัสดุปลูกควรมีลักษณะโปร่ง ร่วนซุย ระบายน้ำได้ดี ไม่เปียกและอุ้มน้ำอยู่ตลอดเวลา แต่สามารถเก็บความชื้นไว้ได้พอสมควร วัสดุปลูกที่ใช้ได้ดีมีมากมายหลายสูตร ขึ้นอยู่กับความเหมาะสมและแหล่งของวัสดุที่ใช้เป็นส่วนผสม เช่น
วัสดุปลูกแคคตัส :
สูตร 1 ดินร่วน ถ่านป่น และทรายหยาบ อย่างละ 1 ส่วน
สูตร 2 ดินร่วน ถ่านป่น ทรายหยาบ อย่างละ 1 ส่วน และใบไม้ผุ ½ ส่วน
สูตร 3 ดินร่วน 4 ส่วน ทรายหยาบ 2 ส่วน ใบไม้ผุ 1 ส่วน ถ่านป่น 2 ส่วน และอิฐหัก 7 ส่วนวัสดุปลูกไม้อวบน้ำ : ดินร่วน 2 ส่วน ทรายหยาบ 2 ส่วน ใบไม้ผุ 1 ส่วน และอิฐมอญป่น 2 ส่วน
เฟิน
วัสดุปลูกที่เหมาะสำหรับปลูกเฟินต้องเก็บความชื้น ระบายน้ำและอากาศได้ดี สะอาดและไม่เป็นที่สะสมของโรคและแมลง ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับธรรมชาติของเฟินชนิดนั้น ๆ สำหรับวัสดุปลูกเฟินกระถางทั่วไปควรมีส่วนผสม ดังนี้
สูตร 1 ดินร่วน เศษอิฐหักป่น ใบไม้ผุ ทรายหยาบ อย่างละ 1 ส่วน และปุ๋ยคอกเก่า ½ ส่วน
สูตร 2 ดินร่วน ใบไม้ผุ ทรายหยาบ ปุ๋ยคอกเก่า อย่างละ 1 ส่วน
สูตร 3 ดินร่องสวนหรือดินขุยไผ่ 5 ส่วน และเปลือกถั่ว เศษอิฐหักป่น ใบไม้ผุ แกลบดิบ ถ่านก้อนเล็ก ๆ อย่างละ 1 ส่วน
พรมกำมะหยี่
พรมกำมะหยี่มีระบบรากตื้นเพียง 5-10 เซนติเมตร จึงควรเลือกวัสดุปลูกที่โปร่งร่วน ไม่มีส่วนประกอบของดินหรือมีดินน้อย เพื่อให้รากชอนไชและแผ่ขยายได้ดี แต่มีอินทรียวัตถุสูง สามารถอุ้มน้ำและระบายน้ำได้ดี วัสดุปลูกที่ใช้ควรมีอัตราส่วน ดังนี้
สูตร 1 ใบไม้ผุ ปุ๋ยคอก กาบมะพร้าว อย่างละ 1 ส่วน
สูตร 2 ดิน ½ ส่วน และปุ๋ยคอก กาบมะพร้าวสับขนาดเล็ก ขุยมะพร้าว อย่างละ 1 ส่วน
สามารถอ่านรายละเอียดวัสดุปลูกไม้ประดับชนิดอื่น ๆ ได้เพิ่มเติมจากหนังสือ วัสดุปลูกไม้ประดับ (ฉบับปรับปรุง) แล้วทดลองใช้สูตรวัสดุปลูกที่แนะนำในหนังสือเล่มนี้ แล้วจะรู้ว่า… เลือกวัสดุปลูกดี มีชัยไปกว่าครึ่ง… แน่นอน
เรื่อง : รองศาสตราจารย์มุกดา สุขสวัสดิ์
เรียบเรียง : อังกาบดอย
ภาพ : คลังภาพสำนักพิมพ์บ้านและสวน
