หนึ่งในต้นทุนระยะยาวในการทำปศุสัตว์ ก็คือ ค่าอาหารสัตว์ และนับวันมีแนวโน้มที่จะเพิ่มสูงขึ้นเรื่อยๆ สำหรับเกษตรกรที่อยากจะประหยัดค่าใช้จ่ายตรงนี้ อีกทั้งยังคงคุณค่าทางสารอาหารได้อย่างครบถ้วน การปลูก พืชอาหารสัตว์ ที่มีโปรตีนสูงจึงเป็นตัวเลือกที่น่าสนใจ
ปัจจุบันมี พืชอาหารสัตว์ หลายชนิดที่ให้เลือกปลูกมากมาย และเราก็ได้รวบรวมมาให้ทั้งหมด 11 ชนิด ซึ่งแต่ละชนิดก็มีโปรตีนและรูปแบบการให้อาหารที่ต่างกัน รวมถึงมีข้อดี-ข้อจำกัด ให้พิจาณาและเพื่อให้สามารถเลือกที่เหมาะสมกับบริบทของแต่ละฟาร์มได้
1 I พืชอาหารสัตว์ : กระถิน
มีถิ่นกำเนิดในทวีปอเมริกาใต้ เป็นไม้พุ่มหรือต้นไม้ขนาดเล็ก สูง 3-10 เมตร เป็นไม้โตเร็ว เจริญเติบโตได้ง่าย จึงสามารถพบได้ทั่วไป ชอบดินที่มีความอุดมสมบูรณ์ ขยายพันธุ์ได้ด้วยเมล็ด เหมาะสำหรับทำเป็น กระถินป่นมีโปรตีน 13% ใบและกิ่งแห้งมีโปรตีน 15.17% ใบและกิ่งอ่อนกระถินสดมีโปรตีน 23.20% ใช้เป็นอาหารสำหรับ สุกร แพะ แกะ ไก่
- ข้อดี ปลูกง่าย อายุยืน
- ข้อจำกัด ต้องมีการนำกิ่งออกหลังจากเก็บเกี่ยว และมีสารพิษมิโมซีน (mimosine) ทำให้สัตว์ขนร่วง และการเจริญเติบโตลดลง ถ้าใช้ในปริมาณมาก
2 I พืชอาหารสัตว์ : แหนแดง
แหนแดงเป็นเฟินน้ำชนิดหนึ่ง ภายในโพรงใบของแหนแดงจะมีสาหร่ายสีเขียวแกมน้ำเงินอาศัยอยู่ ซึ่งสาหร่ายชนิดนี้มีความสามารถตรึงไนโตรเจนจากอากาศได้ จึงทำให้เจริญเติบโตได้เร็ว หลังจากเพาะเลี้ยงแหนแดงใช้เวลา 7-14 วัน ก็สามารถเก็บเกี่ยวแหนแดงได้แล้ว มีโปรตีนสูงถึง 21.4 – 28.5% รวมถึงมีกรดอะมิโนที่จำเป็นต่อสัตว์ เหมาะสำหรับใช้กินสดคลุกกับหัวอาหาร ใช้เป็นอาหารสำหรับ ไก่ เป็ด ห่าน วัว สุกร ปลา
- ข้อดี เจริญเติบโตเร็ว และมีโปรตีนที่สูงกว่าพืชอาหารสัตว์ชนิดอื่น
- ข้อจำกัด แหนแดงเมื่อแพร่กระจายมากจะมีลำต้นปกคลุมผิวน้ำทั้งผืน ทำให้แสงแดดส่องไม่ถึง ส่งผลให้ออกซิเจนลดลง และอาจทำให้ปลาตายได้ง่าย
3 I พืชอาหารสัตว์ : หญ้าเนเปียร์
มีถิ่นกำเนิดในแอฟริกา เป็นหญ้าที่มีลำต้นตรง สูงได้ถึง 5-7 เมตร ใบและลำต้นอ่อนนุ่ม ใบมีขน มีส่วนกาบหุ้มใบและลำต้นไว้ เจริญเติบโตได้ในดินหลายชนิด ขยายพันธุ์ได้ด้วยท่อนพันธุ์ เก็บเกี่ยวครั้งแรก 60 วัน และเก็บเกี่ยวได้ทุกๆ 45 วัน ปัจจุบันมีการพัฒนาสายพันธุ์ที่หลากหลายมากขึ้น เช่น เนเปียร์จักรพรรดิ์ เนเปียร์ท้ายเขื่อน เนเปียร์ปากช่อง 1 หญ้าเนเปียร์มีโปรตีน 7.3-11% เหมาะสำหรับให้เป็นหญ้าสดหรือหญ้าหมักได้ ใช้เป็นอาหารสำหรับ โคนม โคเนื้อ กระบือ
- ข้อดี เจริญเติบโตได้เร็ว ทนแล้ง ไม่มีระยะพักตัว ผลผลิตสูง
- ข้อจำกัด ส่วนที่ไม่ใช่ยอดและใบ ต้องผ่านการสับก่อนเพื่อป้องกันไม่ให้สัตว์เลือกกินเฉพาะใบ
4 I ถั่วบราซิล หรือ ถั่วลิสงเถา อมาริลโล
มีถิ่นกำเนิดอยู่ที่ทวีปอเมริกาใต้ เป็นพืชอายุหลายปี เจริญเติบโตได้ดีในดินที่ระบายน้ำดี ใช้เป็นแปลงถั่วถาวรสำหรับปล่อยให้สัตว์เข้าแทะเล็ม ทนแล้งได้นาน ขยายพันธุ์ด้วยเหง้าและเมล็ด เก็บเกี่ยวครั้งแรก 90 วัน และเก็บเกี่ยวได้ทุกๆ 45 วัน มีโปรตีน 13.4% เหมาะสำหรับปลูกให้สัตว์แทะเล็ม หรือตัดไปทำแห้งได้ ใช้เป็นอาหารสำหรับกระต่าย โค กระบือ ม้า แพะ แกะ สุกร
- ข้อดี ทนต่อการแทะเล็มได้ดี ทนต่อการเหยียบย่ำ ทนร่มเงา ใบไม่ร่วงเมื่อทำแห้ง
- ข้อจำกัด ตัวตั้งได้ช้าในช่วงแรก ผลิตและเก็บเกี่ยวเมล็ดพันธุ์ยาก ต้องการความชื้นที่สูง
5 I ถั่วฮามาต้า
มีถิ่นกำเนิดอยู่ที่หมู่เกาะอินเดียตะวันตก และแถบชายฝั่งของทวีปอเมริกาเหนือและอเมริกาใต้ เป็นพืชสองฤดู มีอายุ 2 ปี ทรงพุ่มเตี้ย แตกกิ่งก้านคลุมพื้นที่ เจริญเติบโตได้ในดินเกือบทุกชนิด ขยายพันธุ์ด้วยได้เมล็ดพันธุ์ เก็บเกี่ยวครั้งแรก 70-90 วัน และเก็บเกี่ยวได้ทุกๆ 45 วัน นิยมปลูกร่วมกับหญ้ารูซี่ มีโปรตีน 18% เหมาะสำหรับปลูกให้สัตว์แทะเล็ม หรือตัดไปทำแห้งได้ ใช้เป็นอาหารสำหรับ โค กระบือ
- ข้อดี ทนต่อการแทะเล็มได้ดี ทนแล้งได้ดี
- ข้อจำกัด ให้ผลผลิตสูงในการเก็บเกี่ยวครั้งแรก หากปล่อยไว้จนแก่ความน่ากินจะน้อยลง และพักตัวในฤดูแล้ง
6 I หญ้าหวานอิสราเอล
มีถิ่นกำเนิดอยู่ที่ตะวันออกกลางคาดว่ามาจากอิสราเอล มีลักษณะคล้ายกับใบเตยผสมหญ้าเนเปียร์ ขยายพันธุ์ได้ด้วยท่อนพันธุ์ เก็บเกี่ยวครั้งแรก 60-80 วัน และเก็บเกี่ยวได้ทุกๆ 60 วัน มีโปรตีนมากกว่า 15% เหมาะสำหรับให้เป็นหญ้าสดและหญ้าหมักได้ ใช้เป็นอาหารสำหรับ โค กระบือ แพะ แกะ ไก่(แต่ต้องสับก่อน)
- ข้อดี อ่อนนุ่มน่ากินกว่าเนเปียร์
- ข้อจำกัด ได้ผลผลิตน้อยกว่าหญ้าเนเปียร์และไม่ทนน้ำขัง
7 I หญ้าแพงโกล่า
เป็นหญ้าที่มีถิ่นกำเนิดในทวีปแอฟริกา เป็นหญ้าประเภทเลื้อย ใบไม่มีขนและเรียวยาว มีอายุหลายปี สามารถเจริญเติบโตได้ดีในพื้นที่ชุ่มชื้น ขยายพันธุ์ได้ด้วยท่อนพันธุ์ เก็บเกี่ยวครั้งแรก 60 วัน และเก็บเกี่ยวได้ทุกๆ 45 วัน มีโปรตีน 6-7.8% เหมาะสำหรับให้เป็นหญ้าสด หญ้าแห้ง หรือหญ้าหมักได้ ใช้เป็นอาหารสำหรับ แพะ แกะ โค กระบือ กระต่าย ม้า
- ข้อดี สามารถให้อาหารโดยที่ไม่ต้องสับ มีตลาดสัตว์เลี้ยงรองรับ
- ข้อจำกัด หญ้าแพงโกล่าไม่ทนต่อสภาพน้ำท่วมขังเกิน 2 สัปดาห์
8 I หญ้ากินนีสีม่วง
มีถิ่นกำเนิดจากประเทศไอเวอโคสท์ ทวีปแอฟริกา เป็นหญ้าอายุหลายปี เจริญเติบโตแบบกอตั้ง ลำต้นแตกแขนงคล้ายตะไคร้ สูง 2-3 เมตร ขยายพันธุ์ได้ด้วยเมล็ด เก็บเกี่ยวครั้งแรก 45 วัน และเก็บเกี่ยวได้ทุกๆ 45 วัน มีโปรตีน 7.1-7.9% เหมาะสำหรับให้เป็นหญ้าสด หญ้าแห้ง หญ้าหมัก ปล่อยให้แทะเล็มได้ ใช้เป็นอาหารสำหรับ โคเนื้อ โคนม ม้า แพะ(แต่ต้องสับก่อน)
- ข้อดี ทนต่อสภาพร่มเงา ทนแล้ง
- ข้อจำกัด สภาพอากาศที่มีความชื้นสูงและอากาศเย็นจะก่อให้เกิดโรคใบไหม้ได้ เป็นพืชวันสั้นทำให้ในช่วงฤดูหนาวหญ้าจะออกดอก ส่งผลให้ผลผลิตไม่ค่อยดี
9 I หญ้าพลิแคทูลั่ม
มีถิ่นกำเนิดทางเขตร้อนของทวีปอเมริกา เจริญเติบโตแบบเป็นนกอ สามารถปลูกได้ทั้งพื้นที่แห้งแล้งและน้ำท่วมขัง รวมทั้งสามารถปลูกได้ในบริเวณที่ความอุดมสมบูรณ์ต่ำ จึงเหมาะสำหรับปลูกในบริเวณที่หญ้าชนิดอื่นไม่สามารถปลูกได้ ขยายพันธุ์ได้ด้วยเมล็ด เก็บเกี่ยวครั้งแรก 60-70 วัน และเก็บเกี่ยวได้ทุกๆ 30-45 วัน มีโปรตีน 5-6% เหมาะสำหรับให้เป็นหญ้าสด หญ้าหมัก หรือแทะเล็มได้ ใช้เป็นอาหารสำหรับ ม้า แกะ โค กระบือ
- ข้อดี ขึ้นและเจริญเติบโตได้ดีในดินเกือบทุกสภาพ ทนแล้งและน้ำท่วมขัง ทนทานต่อการเหยียบย่ำ
- ข้อจำกัด แต่หากปล่อยไว้จนแก่ความน่ากินจะลดลง นิยมปลูกในภาคใต้
10 I หญ้ารูซี่
มีถิ่นกำเนิดในประเทศคองโค เป็นหญ้าอายุหลายปี เจริญเติบโตได้เร็ว ใบอ่อนนุ่ม ลักณะลำต้นกึ่งตั้งกึ่งเลื้อย เป็นพืชวันสั้น ขยายพันธุ์ได้ด้วยเมล็ด เจริญเติบโตได้ในดินหลากหลายชนิด เก็บเกี่ยวครั้งแรก 45 วัน และเก็บเกี่ยวได้ทุกๆ 45 วัน นิยมปลูกร่วมกับถั่วฮามาต้า มีโปรตีน 8.2% เหมาะสำหรับปล่อยให้แทะเล็ม ใช้เป็นอาหารสำหรับ โค กระบือ แพะ(แต่ต้องนำมาสับก่อน)
- ข้อดี ทนต่อการเหยียบย่ำ ใบอ่อนนุ่มสัตว์ชอบกิน
- ข้อจำกัด แต่หากปล่อยไว้จนแก่ความน่ากินจะลดลง พักตัวในช่วงฤดูแล้ง
11 I หญ้าอะตราตั้ม
มีถิ่นกำเนิดในประเทศบราซิล เป็นหญ้าอายุหลายปี ใบไม่มีขน สีเขียวสดเป็นมัน ลำต้นตั้งเป็นกอสูงประมาณ 1-2 เมตร สามารถเติบโตได้ดีในพื้นที่ชื้นแฉะ จึงนิยมปลูกกันมากในภาคใต้ของไทย หลังจากปลูกจะเก็บเกี่ยวครั้งแรก 60 วัน และเก็บเกี่ยวได้ทุกๆ 30-40 วัน มีโปรตีน 7.6% เหมาะสำหรับให้เป็นหญ้าสด หญ้าหมัก ใช้เป็นอาหารสำหรับ โค กระบือ ม้า
- ข้อดี ทนน้ำขังได้ดี ทนต่อการเหยียบย่ำ
- ข้อจำกัด ใบค่อนข้างสาก ขอบใบคม ไม่ทนสภาพที่แห้งแล้งยาวนาน ไม่เหมาะสำหรับทำหญ้าแห้ง
อ้างอิง : สำนักพัฒนาอาหารสัตว์ / บริษัท พนิตตา ฟาร์ม กำจัด
ขั้นตอนทำบ่อปลูกแหนแดง พืชน้ำดูแลง่าย ไนโตรเจนสูง
แทนคุณฟาร์ม ตามแนวคิดเกษตรฟื้นฟู เมื่อการทำฟาร์มปศุสัตว์ก็รักษ์โลกได้
