จากเกษตรเชิงเดี่ยว สู่การสร้างรายได้ให้มั่นคง ด้วยสวนผลไม้ผสมผสาน

ราคาผลผลิตเกษตรลดลงอย่างต่อเนื่อง สวนทางกับต้นทุนการผลิตที่เพิ่มสูงขึ้น ถึงแม้จะพยายามลดต้นทุนแต่ก็ยังไม่ได้ผลตามที่หวัง การปลูกพืชผสมผสาน และท่องเที่ยวเชิงวิถียั่งยืน จึงกลายเป็นทางออกสำคัญ ซึ่ง สวนผลไม้นายตั้มอำเภอบ้านแพ้ว จ.สมุทรสาคร ได้นำมาปรับใช้และประสบความสำเร็จเกินคาด

สวนผลไม้นายตั้ม ดำเนินการมาถึงรุ่นที่ 3 ภายใต้การดูแลของ คุณตั้ม – พงศธร ลี้สธนกุล ซึ่งเติบโตมากับวิถีชาวสวนตั้งแต่จำความได้ “พ่อแม่ของผมทำสวนเชิงเดี่ยวมาตลอด เมื่อผลผลิตออกมา ถ้าราคาดีเราก็มีรายได้มาก แต่ถ้าราคาตกหรือผลผลิตน้อย ก็ไม่คุ้มค่ากับการลงทุน ปัญหาเหล่านี้เกิดขึ้นบ่อยครั้งจนต้องหาทางเลือกใหม่เพื่อสร้างรายได้เสริม” คุณตั้มเล่าย้อนถึงจุดเปลี่ยนสำคัญ

จากการทำเกษตรเชิงเดี่ยว จึงได้เริ่มต้นปลูกพืชผสมผสาน ร่วมกับพืชเชิงเดี่ยว โดยเริ่มจากปลูกพืชล้อมรั้ว ปลูกพืชแซมกับพืชหลัก ปลูกผลไม้แปลกที่ไม่มีในท้องถิ่น เช่น ชมพู่มะเหมี่ยวจาไมก้า ส้มซ่า ส้มโอทับทิมสยาม เอบิว น้อยหน่าอิสราเอล และมะเดื่อฝรั่ง ทั้งหมดนี้ช่วยสร้างมูลค่าเพิ่มให้กับสวน และยังเป็นจุดเริ่มต้นที่ดีในการดึงดูดนักท่องเที่ยว

นอกจากการปลูกพืชหลากหลาย คุณตั้มยังทำเกษตรเชิงท่องเที่ยวแบบยั่งยืน ต้อนรับนักท่องเที่ยวให้มาสัมผัสวิถีชีวิตชาวบ้าน ล่องเรือ และเก็บผลไม้สดตามฤดูกาล หากวันไหนไม่มีนักท่องเที่ยว สวนแห่งนี้ก็กลับสู่ความสงบเรียบง่ายในการทำเกษตรตามปกติ

คุณตั้มมองว่าสิ่งที่เขาทำไม่เพียงสร้างรายได้และความยั่งยืนให้กับครอบครัว แต่ยังช่วยสืบสานวิถีชีวิตชาวสวนให้คงอยู่ต่อไป “นี่คือความเรียบง่ายที่ยั่งยืน”

การจัดสรรพื้นที่ภายในสวนผลไม้นายตั้ม

คุณตั้มแบ่งพื้นที่ปลูกมะพร้าวน้ำหอมแปลงใหญ่ขนาดพื้นที่ 20 ไร่ และแบ่งเป็นแปลงปลูกมะนาวและผลไม้อื่นๆ อีกประมาณ 10 ไร่ นอกจากนี้คุณตั้มยังเช่าที่ดินระยะสั้น ที่เจ้าของพื้นที่ให้เช่าก่อนที่มะพร้าวจะโต เพื่อปลูกฝรั่งหงเปาสือ มะเฟืองหวาน กล้วยต่างๆ  ซึ่งสามารถสร้างรายได้อีกหนึ่งช่องทางให้คุณตั้ม

สวนผลไม้นายตั้มมีผลไม้หลายชนิดมาก อาทิ มะพร้าวน้ำหอม ฝรั่งหงเปาสือ ลำไย มะเดื่อฝรั่ง มะเฟืองหวาน น้อยหน่าหลากหลายสายพันธุ์ เช่น น้อยหน่าอิสราเอล น้อยหน่าเรดอิสราเอล น้อยหน่าออสเตรเลีย น้อยหน่าเขียวฝ้ายเกษตร 2 มะม่วงอกร่อง มะม่วงฟ้าลั่น มะม่วงเขียวเสวย และกล้วยกว่า 100 สายพันธุ์  ซึ่งแต่ละชนิดก็จะให้ผลผลิตแตกต่างกันตามแต่ละช่วงฤดูกาล ทำให้ที่สวนมีรายได้ในทุกฤดูกาล โดยเกณฑ์การคัดเลือกพืชแต่ละชนิดก็จะเน้นไปที่พืชผลเขตร้อน ทานผลได้ และมีรสชาติอร่อย

เคล็ดลับในการทำสวนของ สวนผลไม้นายตั้ม

ก่อนที่คุณตั้มจะเลือกปลูกอะไร ถ้าเป็นพืชที่ไม่เคยปลูกหรือยังไม่มีใครเคยปลูกในพื้นที่บ้านแพ้ว คุณตั้มจะยังไม่ปลูกลงแปลงใหญ่

“เราจะซื้อต้นพันธุ์มาทดลองปลูกดูก่อน ประมาณ 10-20 ต้น ถ้าพืชชนิดนั้นสามารถเจริญเติบโตและให้ผลผลิตได้ก็จะขยายแปลงปลูกให้ใหญ่ขึ้น และการเลือกสายพันธ์เป็นสิ่งที่สำคัญมาก พันธุ์ที่จะนำมาปลูกจะต้องเป็นพันธุ์ที่เจริญเติบโตดี ให้ผลผลิตดี และน่าเชื่อถือ เพราะว่าถ้าเราปลูกไปแล้วแล้วผลผลิตออกมาไม่ดี เราจะเสียเวลา และเสียแรงในการทำอย่างอื่น”

คุณตั้มจึงหาผลไม้แปลกๆ มาปลูกเพิ่มอยู่ตลอด เมื่อมีนักท่องเที่ยวเข้ามาก็จะได้ทานผลไม้ที่ไม่ซ้ำ ถ้าเคยมาแล้ว กลับมาอีกก็มีอะไรใหม่ๆ ไว้คอยต้อนรับอยู่เสมอ

มะพร้าวน้ำหอม

ผลผลิตหลักของสวนที่ปลูกบนเนื้อที่ 20 ไร่  ในช่วงนี้มะพร้าวน้ำหอมเป็นที่ต้องการของตลาดมาก ทั้งตลาดในประเทศและต่างประเทศ ซึ่งตลาดในประเทศจะชอบมะพร้าวที่มีเนื้อชั้นครึ่งหรือเนื้อที่สามารถใช้ช้อนตักได้ แต่สำหรับต่างประเทศจะเน้นทานน้ำ การส่งออกจึงจะคัดเลือกมะพร้าวที่เนื้อ 2 ชั้น เนื้อจะเริ่มแข็งแต่น้ำมะพร้าวจะหวานมากกว่าเนื้อชั้นครึ่ง

“การปลูกมะพร้าวไม่ได้ง่ายและสวยหรู เนื่องจากสภาพอากาศที่แปรปรวนส่งผลต่อการติดดอกของมะพร้าว ที่พบบ่อยในช่วงนี้เลยคือมะพร้าวติดผล แต่ผลนั้นรีบฝ่อสร้างความเสียหายให้กับชาวสวนเป็นอย่างมาก”

คุณตั้มจึงหมั่นสังเกตดูว่าสาเหตุนั้นเกิดจากอะไร และต้องแก้ปัญหา ส่วนการเก็บเกี่ยวนั้นจะมาพ่อค้าคนกลางมาเหมายกสวน จะเลือกตัดมะพร้าวที่ได้ขนาด แล้วโยนลงร่องน้ำเพื่อป้องกันเปลือกช้ำ และมะพร้าวน้ำหอมที่ตกเกรดคุณตั้มจะเอาไปแปรรูปเป็นมะพร้าวแก้วเพื่อเพิ่มมูลค่าได้อีกด้วย

มะนาวแป้นพวงบ้านแพว

อีกหนึ่งผลผลิตหลักของสวน ปลูกแบบร่องสวน 10 ไร่ ที่เลือกปลูกมะนาวพันธุ์นี้ เพราะทนต่อโรค ให้ผลผลิตดี เปลือกบาง น้ำเยอะ เป็นที่ต้องการของตลาด หลังจากปลูกด้วยกิ่งตอนประมาณ  1 ปี จะเริ่มไว้ผลเพื่อเก็บเกี่ยว และจะทำการค้ำกิ่งด้วยไม้ไผ่ เพื่อพยุงต้น ป้องกันกิ่งหักหรือฉีกเมื่อเริ่มออกผล หลังจากเก็บเกี่ยวผลผลิตมะนาวเราจะทำการตัดแต่งกิ่ง ปีละ 1-2 ครั้ง เพื่อเป็นการทำความสะอาดต้น ให้ทรงพุ่มมีความโปร่ง ลดการสะสมของโรคและแมลง ส่วนมะนาวที่ร่วงจากต้น คุณตั้มจะนำมาแปรรูปเป็นน้ำมะนาวคันสด นอกจากผลมะนาวแล้วคุณตั้งก็ยังจำหน่ายกิ่งพันธุ์อีกด้วย

การผลิตมะนาวนอกฤดู

การผลิตมะนาวนอกฤดูของสวนนายตั้ม คุณตั้มจะสูบน้ำออกให้เหลือน้ำน้อยลง ต้นมะนาวก็จะเกิดอาการเหี่ยวและทิ้งใบ (ประมาณ 1 เดือน) หลังจากนั้นคุณตั้มก็จะสูบน้ำเข้ามาในร่องสวน และรดน้ำมะนาวให้แตกใบใหม่และออกดอกติดผลอีกครั้ง  และการทำสวนแบบร่องน้ำยังสามารถใช้ประโยชน์ในตอนเก็บเกี่ยวได้อีกด้วย โดยการใช้ร่องน้ำเป็นตัวลำเลี่ยงผลผลิต ประหยัดแรงงานในการขนส่ง นอกจากนี้ในร่องสวนยังสามารถปลูกพืชน้ำหรือเลี้ยงปลาเพื่อเป็นรายได้เสริมอีกด้วย

น้อยหน่า

           น้อยหน่าเป็นผลไม้ที่คุณตั้มกำลังทดลองปลูกว่าสายพันธุ์ไหนจะให้ผลผลิตได้ดีในพื้นที่บ้านแพ้ว ก่อนหน้านี้มีคนเคยเอาน้อยหน่าหนังเพชรปากช่องมาปลูกแต่ไม่ประสบผลสำเร็จ เนื่องจากไม่ติดดอกและออกผล คุณตั้มจึงทดลองปลูกสายพันธุ์อื่นๆ เพื่อคัดเลือกที่จะปลูกต่อไป ซึ่งพันธุ์ที่ให้ผลผลิตได้ดีก็จะมีพันธุ์เขียวฝ้ายเกษตร 2 น้อยหน่าออสเตรเลีย และน้อยหน่าอิสราเอล น้อยหน่าจะให้ผลผลิตในช่วงเดือนกันยายน-ตุลาคม และในบางปีที่อากาศแปรปรวนอาจจะเลื่อนไปถึงพฤศจิกายน

กล้วย

           กล้วยที่สวนคุณตั้มมีมากถึง 100 ชนิดเช่น กล้วยเทพนม กล้วยงาช้าง กล้วยน้ำว้าดำ กล้วยนิ้วจระเข้อัมพวา และสายพันธุ์อื่นๆ อีกมากมาย ซึ่งจะออกผลผลิตสลับกันให้ได้เก็บตลอดทั้งปี การดูแลกล้วยนั้นก็ไม่ยาก คุณตั้มแทบจะไม่ได้ดูแลอะไรเป็นพิเศษ เพียงแต่คอยให้น้ำและปุ๋ยเป็นบางช่วง มีการตัดแต่งใบและห่อเพื่อให้ต้นกล้วยมีการเจริญเติบโตได้ดี นอกจากผลกล้วยแล้วคุณตั้มก็ยังจำหน่ายหน่อกล้วยอีกด้วย

มัลเบอร์รี

หม่อนหรือมัลเบอร์รีเริ่มปลูกล้อมรอบแปลงมะพร้าวเดิมที่พ่อแม่ปลูกไว้ เป็นรายได้ประจำทุกเดือน เป็นผลไม้ชนิดหนึ่งที่สร้างรายได้ทุกเดือน คุณตั้มปลูกเพียง 60 ต้น ล้อมรอบแปลงมะพร้าว ก็สามารถทำเงินให้คุณตั้งเดือนละประมาณ 15,000 บาท โดยมัลเบอร์รีที่ปลูกเป็นสายพันธุ์เชียงใหม่ 60 จุดเด่นของสายพันธุ์นี้คือ ผลที่มีขนาดใหญ่ รสชาติหวาน ให้ผลผลิตเยอะ นอกจากผลแล้วใบและกิ่งก็สามารถสร้างรายได้ให้กับคุณตั้งได้เช่นกัน

ลูกค้าส่วนใหญ่จะสั่งออนไลน์การเก็บเกี่ยวจะเก็บในระยะ 70% หากเกินกว่านี้จะมีโอกาสสุกระหว่างการเดินทางหรือเสียหายจากการซ้ำได้ง่าย และความหวานจะน้อยกว่าในระยะที่เก็บ 80-90% ส่วนใหญ่ลูกค้าจะเป็นกลุ่มลูกค้าประจำและกลุ่มคนรักสุขภาพ เพราะมัลเบอร์รีเป็นผลไม้ที่มีคุณค่าทางโภชนาการสูง

นอกจากนี้ยังมีพืชอีกชนิดที่คุณตั้มกำลังศึกษาและทดลองปลูกใต้ร่มในแปลงมะพร้าว นั่นก็คือ วานิลลา เนื่องจากพื้นที่เดิมเคยปลูกแก้วมังกรไว้ แต่ราคาผลผลิตตกต่ำ จึงทำให้ต้องรื้อแก้วมังกรออก แต่ยังมีค้างของแก้วมังกรที่ยังไม่ได้รื้อถอน จึงจะหาพืชชนิดใหม่มาปลูกเพื่อจะได้ใช้พื้นที่ที่มีอยู่ให้เกิดประโยชน์

การดูแลผลไม้ใน สวนผลไม้นายตั้ม

           การทำเกษตรในเขตบ้านแพ้วส่วนใหญ่จะเป็นแบบสวนยกร่อง มีร่องน้ำล้อมรอบแปลง ทำให้มีการจัดการน้ำได้ง่ายขึ้น รากต้นไม้ส่วนใหญ่จะลึกลงสู่พื้นดินประมาณ  50 เซนติเมตร  เมื่อบริเวณผิวดินเริ่มแห้งก็จะทำการรดน้ำเพื่อเพิ่มความชุ่มชื้น ด้วยการเรือล่องแล้วใช้เครื่องสูบน้ำฉีดรดน้ำ และการพ่นยากำลังโรคแมลงก็ใช้เรือเหมือนกัน

การให้ปุ๋ยแต่ต้นไม้ก็จะคล้ายๆ กัน คือในช่วงบำรุงต้นจะให้ปุ๋ยสูตรเสมอ ควบคู่กับปุ๋ยสูตรที่มีไนโตรเจนสูง เช่น 46-0-0 หรือ 21-0-0 หรือจะบำรุงด้วยปุ๋ยมูลไก่ มูลค้างคาวเพื่อให้ต้นเจริญเติบโต ชาวสวนจะเรียกช่วงนี้ว่า ช่วงทำใบ ให้ต้นมีการสะสมอาหาร มีการแตกใบใหม่ เมื่อต้นพร้อมแล้วก็เริ่มทำดอก บำรุงดอกด้วยปุ๋ยที่มีแร่ธาตุฟอสฟอรัสสูง หลังจากนั้นผลไม้จะเริ่มติดผล เมื่อผลใกล้เก็บเกี่ยวก็จะบำรุงผล ให้มีรสชาติดีด้วยปุ๋ยสูตร 0-0-60 หรือในพืชบางชนิด เช่น มะพร้าว ส้มโอ อาจใช้เกลือโรยบริเวณโคนต้น โดยห่างจากโคนต้นประมาณ 50-100 เซนติเมตร  จะช่วยให้ผลไม้มีรสชาติหวานขึ้น

แนวทางการทำตลาดของ สวนผลไม้นายตั้ม

ผลผลิตแปลงใหญ่อย่างมะพร้าวหอม มะนาว ลำไย การเก็บเกี่ยว 1 ครั้งจะได้ผลผลิตจำนวนมาก จะมีพ่อค้าคนกลางเข้ามารับซื้อถึงหน้าสวน ส่วนผลไม้อย่างเช่นฝรั่ง มัลเบอร์รี มะม่วงอกร่อง น้อยหน่า มะเดื่อฝรั่ง และผลไม้อื่นๆ ที่ผลผลิตมีจำนวนน้อยคุณตั้มก็จะขายผ่านช่องทางออนไลน์เป็นส่วนใหญ่ คุณตั้มมองว่าตลาดออนไลน์เป็นตลาดที่เราสามารถควบคุมราคาเองได้ และเป็นตลาดที่ไม่เสียค่าพื้นที่และค่าโฆษณา เพียงแต่ว่าเราต้องทำให้สวนของเราเป็นที่รู้จักหรือมีตัวตนในโลกออนไลน์ ผลผลิตจากของสวนคุณตั้มเป็นผลผลิตเกษตรที่มีความปลอดภัย ไม่มีสารเคมีตกค้าง เนื่องจากการเก็บเกี่ยวจะต้องทิ้งระยะปลอดภัยตามมาตรฐาน

ศูนย์การเรียนรู้ท่องเที่ยวเชิงเกษตร

สวนของคุณตั้มเริ่มเป็นแหล่งท่องเที่ยวจากการที่คุณตั้มตะเวนขับรถขายมัลเบอร์รี แล้วได้มีโอกาสไปเจอกับประธานกลุ่มวิสาหกิจชุมชน จึงได้มีการชักชวนเข้าร่วมกลุ่ม และมีการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย จ.สมุทรสงคราม คอยสนับสนุนและให้ความช่วยเหลือ  ในกลุ่มเครือข่ายก็จะมีเกษตรกรที่มีสวนมะม่วง สวนฝรั่ง สวนลำไย สวนมะพร้าว และพืชผลอื่นๆ

นอกจากนี้สมาชิกในกลุ่มยังมีที่พักโฮมสเตย์ไว้รองรับนักท่องเที่ยวอีกด้วย ซึ่งกิจกรรมของกลุ่มท่องเที่ยวเชิงเกษตรแช่มชื่นจะอยู่ในรัศมี 10 กิโลเมตร พานักท่องเที่ยวชมวิถีชาวสวนผลไม้ ล่องเรืองชมสวน สามารถเก็บผลไม้ทานได้ และยังมีกิจกรรมเวิร์กชอปต่างๆ ให้นักท่องเที่ยวได้ทำ สำหรับผู้ที่สนใจอยากมาเยี่ยมชมสวนผลไม้นายตั้ม ติดต่อได้ผ่านช่องทางเพจเฟซบุ๊ก สวนผลไม้นายตั้มอำเภอบ้านแพ้ว หรือติดต่อประธานกลุ่มท่องเที่ยวเชิงเกษตรบ้านสวนแช่มชื่น สามารถสอบถามรายละเอียดเพิ่มเติมได้

คุณต้มกล่าวทิ้งท้ายว่า “การเกษตรสมัยนี้ต้องใช้ต้นทุนสูง เมื่อ 20 ปีที่แล้วในสมัยคุณพ่อผมปลูกมะนาว ปุ๋ยกระสอบละ 700-1,000 บาท มะนาวขายได้ลูกละ  7 บาท แต่สมัยนี้ที่ผมทำปุ๋ยกระสอบละ 2,000 บาท มะนาวขายได้แพงสุดลูกละ 7 บาท ราคายังคงเดิมแต่ต้นทุนสูงขึ้นเรื่อยๆ สำหรับใครที่คิดอยากทำเกษตร ถ้ามีที่ดินอยู่แล้วแนะนำให้ทดลองปลูกดูก่อน ศึกษาให้ถี่ถ้วน พื้นที่บางพื้นที่ไม่เหมาะที่จะทำการเกษตร แต่เหมาะที่จะทำอย่างอื่นมากกว่า

ที่สำคัญปัจจัยเรื่องน้ำสำคัญต่อการเกษตรมาก ปริมาณน้ำต้องเพียงพอตลอดทั้งปี ถ้าดินไม่ดีเราสามารถปรุงดินใหม่ได้ แต่ถ้าน้ำไม่มีเราทำการเกษตรไม่ได้  เราต้องค่อยๆ เริ่ม อย่าปลูกพืชตามกระแส เพราะคนส่วนใหญ่มักจะแห่ปลูกตามกัน เมื่อถึงฤดูเก็บเกี่ยวผลผลิตก็จะล้นตลาด ราคาก็จะตกต่ำหรืออาจจะขายไม่ได้ ถ้าอยากจะทำเกษตรอย่าทำตามใคร แต่ให้ศึกษาจากเขา เรียนรู้จากผู้ที่มีประสบการณ์จริงๆ แล้วเอามาประยุกต์ใช้กับสิ่งที่เรามี”

วิธีปลูกราสป์เบอร์รี่ ในเมืองไทยก็ปลูกได้ ด้วยเทคนิคที่ง่ายกว่าที่คิด

วิธีปลูกสตรอว์เบอร์รี ให้ต้นโตไวได้ผลดี พร้อมแนะนำ 6 สายพันธุ์ยอดฮิตในไทย

เรื่อง : สรวิศ บุญประสพ

ภาพ : กรานต์ชนก บุญบำรุง, สุรเชษฐ์ แปรกิ่ง